Hoe weerstand een dorp kan helpen
Jacqueline van de Sande over de Lewis methode
Vellinga staat op. “De gemeente heeft alles al rond! Dit is gewoon weer achterkamertjespolitiek!” Hij trekt zijn werkoverhemd recht. Het is stil in het dorpshuis. De gemeenteambtenaar kijkt op. Hij wilde net de inspraakprocedure toelichten voor het nieuwe hotel. De bewoners uit de nieuwbouwwijk zuchten en kijken naar hun lege koffiekopjes. Vellinga heeft de avond op scherp gezet. Jacqueline van de Sande vertelt hoe de boosheid van Vellinga een dorp kan helpen. En hoe een systematische, goede gespreksaanpak met de methode Lewis daarbij ondersteunt.
Methode Lewis
Na de val van het Apartheidsregime ontwikkelde de Zuid-Afrikaanse Myrna Lewis een methode om groepen met elkaar in gesprek te brengen, ook als ze tot op het bot verdeeld zijn. De methode Lewis, ook wel Deep Democracy genoemd, maakt inzichtelijk hoe je profijt kunt hebben van de mening van een minderheid. Maar ook wat er gebeurt als je de minderheid geen ruimte geeft. Deep Democracy heeft het over het groepsonbewuste, waarin onuitgesproken gedachten, emoties, irritaties en belangen als vissen rondzwemmen, onder de oppervlakte. Daar zit de wijsheid, de kennis van de hele groep. Die kun je gebruiken. Of liever: die moet je gebruiken. Want als er geen ruimte is om de onderwerpen onder de oppervlakte te bespreken zullen de visjes haaien worden. En die haaien nemen happen uit het proces, duiken op als je het niet verwacht en werken tegen. Zie hier voor meer informatie.
Het gesprek dat niet gevoerd was
Jacqueline vertelt aan de hand van een voorbeeld over hoe het dagelijks misgaat. En hoe je uit de impasse komt. “Er waren al signalen. Vellinga maakte luid sarcastische opmerkingen. Over de koffie. Een typefout in de uitnodiging. De temperatuur. De bewoners van de nieuwbouwbuurt kennen Vellinga. Drie jaar geleden had hij een aanvraag ingediend voor een nieuw bestemmingsplan voor zijn boerderij, mét een hotel. Bij dezelfde gemeenteambtenaar. De aanvraag werd zonder meer afgewezen. En hij kreeg ook niet goed uitgelegd waarom niet. Voor Vellinga voelde de avond als een oneerlijke herhaling van zetten.”
“Het gesprek dat Vellinga destijds niet had kunnen voeren staat nu het gesprek over de plannen voor een ander hotel in de weg. Nogal wiedes, want hoe kun je een serieus gesprek voeren, als het oude gesprek nog niet was afgerond. Of zelfs gevoerd! Ook Vellinga heeft een stem die gehoord mag worden. Ook al doet hij dat op een onhandige manier. En met behoorlijk emotionele verwijten. Onze neiging is om zo iemand af te serveren met procesopmerkingen zoals ‘dit staat nu niet op de agenda’ of ‘zo gaan we hier niet met elkaar om’. Dat werkt misschien eventjes, maar natuurlijk verdwijnen zijn verwijten niet.”
Wijsheid van de groep
“Als gespreksbegeleider moet je ook aandacht besteden aan de ‘diepere’ laag van het gesprek. Om te spreken in termen van de Lewis-methode: om het onbewuste boven tafel te krijgen. En ook, om tegen groepsdruk in te gaan. Want de gemeenteambtenaar wil verder en de bewoners van de nieuwbouwbuurt zijn wel klaar met Vellinga. Je kunt zo iemand dus makkelijk wegzetten, maar dat helpt uiteindelijk niemand. Wat wél helpt is om af te spreken dat er ruimte is voor alle meningen. Dat de problemen van Vellinga met respect worden benaderd. En dat we desnoods extra gesprekken inplannen om oud zeer een plek te geven. Zodat we met een schone lei kunnen beginnen met het volgende proces. En: heel belangrijk, om af te spreken dat er geen achterkamers zijn, maar met alles op tafel komt, in ‘de voorkamer’. Het mooie is dat er in zo’n situatie ruimte ontstaat voor niet alleen de mening van Vellinga, maar ook voor de meningen en de kennis van anderen in de groep. Als je de wijsheid van de groep benut, gebeuren er prachtige dingen. We kunnen met elkaar bespreken wat problemen zijn, maar vooral ook, welke oplossingen mogelijk zijn. In dit geval: welke eisen we aan een nieuwe vestiging van een hotel moeten stellen. Hoewel niet iedereen precies krijgt wat ie wil, kunnen we wel zoeken naar de best mogelijke uitkomst voor velen, met gebruikmaking van de kennis die er is.”
Hoe kijk je naar mensen
Mensen in hun waarde laten en ruimte geven, hoe doe je dat? “Het helpt als je van jongs af gewend bent met veel verschillende soorten mensen op te trekken. Vellinga had zó een van mijn ooms, of broers kunnen zijn. Ondernemend op een boerenbedrijf of in de horeca, zelfstandig, maar afhankelijk van alles en iedereen. Ze pakken steeds maar weer de dingen op, ook als ze er geen zin in hebben. Weer nieuwe regels, vergunningen, het houdt niet op. En op een gegeven moment heb je het gehad met de bureaucratie. Zo iemand is dus niet per se boos op jou als gespreksleider of de ambtenaar, maar is het zat. De kunst is om als gespreksbegeleider die weerstand te gebruiken om mensen dichter bij elkaar te brengen en de groep te versterken.”
Wijsheid van de groep benutten
En hoe helpt de Lewis-methode bij het vinden van gedragen oplossingen? “Ik begeleid al bijna 30 jaar groepsgesprekken. Een fascinerend vak, waarin je nooit uitgeleerd raakt. De Lewis, of Deep Democracy, methode is heel mooi, vind ik. Het gaat ervan uit dat je de hele groep ruimte geeft om naar boven te brengen wat er leeft. Als gespreksleider nodig je nadrukkelijk ook uit om andere meningen naar voren te brengen. En om conclusies, of stemmingen, uit te stellen tot alle kennis en ervaring, de wijsheid uit de groep, naar boven is gekomen. Je gaat door tot alles is gezegd en vraagt of er een besluit kan worden genomen. Na het besluit is er de nodige aandacht voor de minderheid die niet instemde: hoe kan die ook goed door. De methode helpt om het normaal niet-gevoerde gesprek sneller aan te gaan. Een waardevol, goed ontwikkeld instrument. Dat een beroep doet op eigenschappen van de gespreksbegeleider zoals neutraliteit, compassie en luisteren. Een verrijking van onze professie.”
In een notendop:
- Gebruik de emotionele onderstromen en wijsheid van een groep
- Overwin weerstand om te komen tot besluitvorming over lastige onderwerpen
- Laat alle stemmen in een groep aan bod komen
- Geef de verschillende meningen neutraal terug
- Laat de spanning bij de groep
- Krijg draagvlak voor besluiten en verandering
- Houd oog voor de minderheid, ook na besluitvorming